برای مواجهه با ارتفاع‌زدگی، لازم نیست حتماً در رخ جنوبی قله آناپورنا کوهنوردی کنید. هر کسی که به هایکینگ، تِرِکینگ و یا حتی پیاده روی در ارتفاع چند هزار پا بالاتر از سطح دریا میرود ممکن است با این مشکل مواجه شود. در این مقاله به نحوه تشخیص و درمان ارتفاع‌زدگی میپردازیم.
ارتفاع‌زدگی در چند حالت بروز میکند که دو نوع آخر میتوانند کُشنده باشند:
- ارتفاع‌زدگی حاد (AMS) خفیف ترین و رایج ترین نوع است.
- اِدِم مغزی ارتفاع بالا (HACE) وقتی رخ میدهد که مغز شروع به تورم میکند.
- اِدِم ریوی ارتفاع بالا (HAPE) وقتی است که ریه آب می‌آورد.
برای بررسی عمیق این موضوعات، باید با یک پزشک متخصص مشورت کنید یا دوره ای را که توسط یک مربی معتبر تدریس میشود، بگذرانید. این مقاله یک مرور کلی بر انواع ارتفاع‌زدگی را در قالب زیر ارائه میدهد:
- علل
- علائم و درمان
- پیشگیری
علل ارتفاع‌زدگی
بروز علائم ارتفاع‌زدگی، نشانه واکنش بدن به دریافت اکسیژن کمتر از هواست. هوایی رقیق تر در ارتفاعی بیشتر از آنچه بدن شما به آن عادت دارد. خوب حالا سوال این است که چرا در ارتفاعات هوا رقیق تر است؟
فشار هوا و سطح اکسیژن: فشار هوا به وزن هوای بالای سر شما بستگی دارد، به همین دلیل است که در ارتفاعات بالا فشار هوا کمتر است. فشار هوای کمتر یعنی تعداد کل مولکولهای تشکیل دهنده مقدار هوایی که ریه ها را پر میکند، که مولکولهای اکسیژن را هم شامل میشود، کاهش یافته است.
انطباق با شرایط جدید و نقش زادگاه شما: اغلب ارتفاع ۸۰۰۰ پایی (حدود ۲۵۰۰ متری) را بعنوان ارتفاعی میشناسند که در آن، کاهش اکسیژن دریافتی ممکن است منجر به بروز علائم شود. محل زندگی شما هم به همین اندازه مهم است. زیرا بدن شما به سطح اکسیژن موجود در آن عادت کرده است.
بنابراین، در ارتفاع ۸۰۰۰ پایی، فردی که ساکن یکی از شهر های کم ارتفاع مثل رشت، خرمشهر یا آبادان باشد در مقایسه با فردی که ساکن شهری مرتفع مثل شهرکرد است احتمالاً بیشتر دچار مشکل میشود. ضمناَ، ساکنین شهر های مرتفع هم در ارتفاعات پایین تر ممکن است مشکلاتی را تجربه کنند.
علائم و راههای درمان ارتفاع‌زدگی
اگرچه علائم و شدت آنها متفاوت است، ولی بطور کلی موثر ترین واکنش برای مقابله با تمام وضعیت ها این است که فرد را به ارتفاع پایین تر ببرید. همچنین، واکنشی که حتماً اوضاع را بدتر میکند، اصرار بر ادامه صعود است.
علائم ارتفاع‌زدگی حاد
سردرد، ضربان دار یا با درد یکنواخت، نشانه اصلی ارتفاع‌زدگی حاد یا AMS است. افراد مبتلا، یک یا چند مورد از این علائم شبه خماری را نیز خواهند داشت:
- حالت تهوع/استفراغ
- خستگی
- لتارژی (گیجی و کاهش هوشیاری)
- بی اشتهایی
- مشکل خواب
درمان: خبر خوب این است که بدن میتواند بدون هیچ کمک خاصی این مشکل را برطرف کند. اگرچه باید برای تطبیق با شرایط موجود در ارتفاع زیاد به آن زمان کافی بدهید. به ارتفاعی که آخرین بار در آن، خواب بدون مشکلی داشتید برگردید. سپس، استراحت کنید تا حالتان بهتر شود.
علائم اِدِم مغزی ارتفاع بالا
علائم اولیه اِدِم مغزی ارتفاع بالا یا HACE بصورت حالت متوسط تا شدید ارتفاع‌زدگی حاد یا AMS بروز میکند. نشانه های شروع تورم مغزی، گیجی و اختلال در تعادل است. برای تشخیص دقیق تر به دنبال این نشانه ها باشید:
- فرد حتی با قدم های چسبیده به هم نمیتواند در یک خط صاف راه برود
- فرد نمیتواند بر روی یک پا تعادل خود را حفظ کند
درمان: فردی که تشخیص پزشکی برای او HACE باشد، باید سریعاً با همراهی دیگران، به ارتفاع پایین تر منتقل شود.
رفع کامل علائم فقط با انتقال به ارتفاع پایین تر، بعید است. بنابراین باید به محض مشکوک شدن به HACE با مراکز پزشکی تماس بگیرید.
علائم اِدِم ریوی ارتفاع بالا
بیمار ممکن است قبل از اِدِم ریوی ارتفاع بالا یا HAPE، علائم AMS یا HACE را تجربه کرده و یا نکرده باشد. نشانه اولیه این حالت، تنگی نفس و سرفه خشک است. علائمی که نشان میدهد ریه در حال آب آوردن است عبارتند از:
- تشدید تنگی نفس
- خستگی شدید غیرمنتظره و ناتوانی در فعالیت بدنی
- سرفه خلط دار با خس‌خس سینه
دارو های ارتفاع‌زدگی
دارو های بدون نسخه مثل ایبوبروفن، استامینوفن و آسپرین همگی به تسکین سردرد همراه با ارتفاع‌زدگی حاد (AMS) و اِدِم مغزی ارتفاع بالا (HACE) کمک میکنند. با این حال، ممکن است سردرد پس از مصرف این داروها نیز ادامه پیدا کند. علاوه بر این، سردرد معمولاً پس از پایین آمدن از ارتفاع و یا دادن زمان به بدن برای انطباق با ارتفاع بالاتر، برطرف میشود.
درمان های پیشرفته ارتفاع‌زدگی
داروهایی مانند Diamox (استازولامید) و روش های درمانی مانند استفاده از اکسیژن خالص، خارج از محدوده این مقاله هستند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حوزه مواردی که یک پزشک معتبر باید بر آنها نظارت کند، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
پیشگیری از ارتفاع‌زدگی
همانطور که در توضیحات قبلی کاملاً مشخص شد، مدیریت ارتفاع و روند صعود، نکته کلیدی برای جلوگیری از ارتفاع‌زدگی است. اگر این کار را به درستی انجام دهید، بدن شما میتواند توان خود را برای پیمایش مسیر در شرایط کمبود هوا تنظیم کند.
انطباق با شرایط جوی: توانایی بدن ما برای انطباق موثر با شرایط متفاوت در ارتفاعات، در صورتی که به آن زمان کافی بدهیم، بسیار قابل توجه است. ضربان قلب و سرعت تنفس افزایش می‌یابد، و گلبول قرمز بیشتر از حد طبیعی در خون تولید میشود. سلول های دیگر هم، برای استفاده بهینه تر از اکسیژن به تدریج تغییر میکنند.
اگر برای رسیدن به ارتفاع ۸۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ پایی (۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متری) حداقل دو روز زمان بگذارید، و سپس، صعود روزانه را به ۱۰۰۰ پا (۳۰۰ متر) محدود کنید، احتمال انطباق پذیری بدن تان با شرایط جدید بسیار بیشتر خواهد شد. همچنین توجه داشته باشید که نکته اصلی، ارتفاعی است که در آن میخوابید. یعنی میتوانید در یک روز خیلی بیشتر از چیزی که گفتیم صعود کنید، به شرطی که برای خواب به ارتفاع محدود آن روز برگردید.
سرعت انطباق هر فرد با فرد دیگر متفاوت است: ممکن است سریعتر یا کندتر از مدت زمان معمول، با شرایط منطبق شوید. در واقع سن، جنسیت، نژاد و حتی آمادگی بدنی، ارتباط مستقیمی با انطباق سریعتر یا کندتر شما با شرایط جوی جدید ندارند. برای این کار فقط باید زمان بگذارید و حواستان به واکنش های بدن تان باشد.
